नेपालको सांस्कृतिक विविधतामा माघे संक्रान्तिको पर्व विशेष स्थान राख्छ। प्रत्येक वर्ष माघ महिनाको पहिलो दिन यो पर्व मनाइन्छ। यस दिनलाई जाडोको अन्त्य र गर्मी यामको सुरुवातको रूपमा लिइन्छ। यो पर्व स्वास्थ्य, समृद्धि, र भाइचारा प्रतीकको रूपमा नेपाली समाजमा गहिरो रूपमा जरो गाडेको छ।
माघे संक्रान्ति किन मनाइन्छ?
माघे संक्रान्ति सूर्यको मकर राशिमा प्रवेशको प्रतीक हो। वैदिक परम्परा अनुसार, यस दिन सूर्य दक्षिणायनबाट उत्तरायणमा प्रवेश गर्छ, जसले दिनको लम्बाइ बढ्न थाल्छ। यस परिवर्तनले प्राकृतिक तथा धार्मिक दृष्टिकोणले विशेष महत्त्व राख्छ।
माघे संक्रान्तिको परम्परा र अनुष्ठान
- तिल, गुड, र चाकुको प्रसाद
माघे संक्रान्तिमा तिल, गुड, चाकु, र घ्यू विशेष रूपले खाइने चलन छ। यी परिकारहरूले स्वास्थ्य र शक्ति प्रदान गर्छन् भन्ने विश्वास छ। - नदी स्नान र पूजापाठ
यस दिन त्रिवेणी, देवघाट, र कोशीजस्ता पवित्र नदीहरूमा स्नान गर्ने चलन छ। स्नानले शरीर शुद्ध हुने र पाप नष्ट हुने धार्मिक मान्यता रहेको छ। - दानको महत्त्व
माघे संक्रान्तिमा दान दिने परम्परा छ। विशेष गरी, तिल र गुडको दान गरिन्छ। यसले धर्म कमाउने र समाजमा सहयोगी भावना फैलाउने विश्वास गरिन्छ।
क्षेत्रीय विविधता
नेपालको भौगोलिक तथा जातीय विविधताले माघे संक्रान्तिमा विभिन्न रंग थपेको छ।
- थारू समुदायमा यो पर्व “माघी” नामले मनाइन्छ। यो नयाँ वर्षको रूपमा मनाइन्छ, जहाँ नयाँ योजनाहरू बनाइन्छन् र पुराना दुःख बिर्सने परम्परा छ।
- नेवार समुदायमा यस दिन परम्परागत परिकारहरूको महत्व हुन्छ।
- गुरुङ र मगर समुदायमा यो पर्व जश्न र नाचगानको माध्यमले मनाइन्छ।
माघे संक्रान्तिको आधुनिक रूप
समयसँगै माघे संक्रान्तिको मनाउने शैलीमा केही परिवर्तन भएको छ। परम्परागत परिकारको साथमा अहिले बजारमा उपलब्ध नयाँ परिकारले पनि महत्त्व पाउन थालेको छ। यस पर्वले सांस्कृतिक पर्यटन प्रवर्द्धनमा पनि भूमिका खेलिरहेको छ।
माघे संक्रान्तिको सन्देश
माघे संक्रान्ति मात्र धार्मिक वा सांस्कृतिक पर्व नभई मानवता र भाइचारा फैलाउने माध्यम हो। यो पर्वले हामीलाई प्रकृति, परिवार, र समाजप्रति सम्मान गर्न सिकाउँछ।
माघे संक्रान्ति मनाउँदै गर्दा यसको मौलिकता र परम्परा जोगाउँदै नयाँ पुस्तालाई यसको महत्त्व सिकाउनु आजको आवश्यकता हो।
निष्कर्ष
माघे संक्रान्ति नेपाली संस्कृतिको अद्वितीय पक्ष हो, जसले हाम्रो जीवनमा सकारात्मक ऊर्जा र आशा ल्याउँछ। यस पर्वको महत्त्व केवल धार्मिक होइन, सामाजिक एकता र समृद्धिको मार्गदर्शक पनि हो।
माघे संक्रान्ति हाम्रा मौलिक परम्परा र सन्देशको प्रतीक हो, जसलाई हाम्रो सन्ततिले पनि गर्वका साथ बोकून्।
